Siedemnastowieczny sarmatyzm cechowało przekonanie o szczególnym zaangażowaniu Boga w losy Rzeczpospolitej, a nabożeństwo do Maryi było najbardziej charakterystycznym aspektem sarmackiej pobożności. Wiosną 1656 roku, w czasie Potopu szwedzkiego Rzeczpospolita niemal w całości została opanowana przez wroga. Król przebywał na południu kraju, broniła się Jasna Góra. 1 kwietnia w katedrze lwowskiej król Jan Kazimierz z rodu Wazów uroczyście wypowiedział te słowa: “Wielka Boga-Człowieka Matko o Przeczysta Panno! Jan Kazimierz z łaski Twego Syna Króla Królów, a Pana mojego i z Twojej łaski Król, u stóp Twoich najświętszych na kolana padając, obieram Cię dzisiaj za Patronkę moją i moich państw Królową…”

Tak oto Maryja została ogłoszona Królową Polski. Nie była to idea nowa, gdyż przez wieki stosunek do Maryi, relacja z Nią, stały się wyznacznikiem polskiej pobożności, jej absolutnie wyjątkowym wymiarem, niespotykanym w innych krajach. Maryja była najbliższą świętą Polaków. Dla Sarmaty matka Boga była również jego matką, krewną i Panią, a przede wszystkim Królową. Rzeczpospolita zaś, znajdując się pod specjalną opieką Maryi była przedmurzem chrześcijańskiego świata, a Polacy czuli się nowym narodem wybranym, który wiernie służył swojej Królowej.

W pieśniach maryjnych z tego czasu zostały skupione wszystkie teologiczne prawdy maryjne. Bogurodzica, a wraz z nią takie pieśni, jak Pod Twoją obronę, (Under Your Protection), Gwiazdo jasności formowały dusze i umysły Polaków. Czytali polscy i litewscy szlachcice przed pójściem na spoczynek Różaniec albo inaczej Wianek ku czci Matki Boga (Z pomocą Boga miłego), odmawiali Litanię do Panny Marii, a przed bitwami śpiewali shaped the hearts and minds of Poles. Polish and Lithuanian nobles would often read the Rosary, or the “Wreath in Honor of the Mother of God”(With the Help of the Beloved God), before bed, recite the Litany to the Virgin Mary, and sing Godzinki (Little Office of the Blessed Virgin Mary) or Bogurodzica before battles.

(tekst na podstawie artykułu Pawła Rzewuskiego   

Program naszego koncertu jest muzyczną ilustracją tej historii. Wykonamy pieśni maryjne znane z tradycji oraz kompozycje z epoki. Będą to utwory G. G. Gorczyckiego, bardzo eleganckie i pełne nobliwej słodyczy, a jednocześnie bardzo przejrzyste w swojej strukturze i harmonii. Są one jakby muzyczną emanacją tkliwych, szlacheckich uczuć skierowanych ku Matce Boga. Wilno będzie reprezentować utwór o wyraźnie twardszym i nieco „dzikim” rysie przekazany przez Zygmunta Lauxmina. Daje on wrażenie pierwotnej, synowskiej gorliwości wobec Maryi. Usłyszą też Państwo kompozycje anonimowe – większa część z nich przypisywana jest Gorczyckiemu, gdyż są zapisane jego ręką w wawelskich partesach. Ich cechą charakterystyczną jest to, że w jednym z głosów cytowana jest melodia tradycyjna. Na koniec zabrzmi Bogarodzica opracowana przez Błażeja Dereya, dominikanina, na cztery głosy. Śpiewakom będą towarzyszyły instrumenty charakterystyczne dla sarmackiego, dworskiego muzykowania – lutnie i viole da gamba oraz pozytyw.